Олими ҷавони тоҷик Саиданвар Валиев дар Донишгоҳи илм ва технологияи Миссури (ИМА) технологияи инноватсионии бехатарии ҳавопайморо таҳия кард. Усули нави “Таҳлили басомади сигналҳои интиқолшуда” (ТБСИ) имкон медиҳад, ки таъмири ҳавопайморо дар саросари ҷаҳон дигаргун месозад.
Муҳаққиқи тоҷик дар Донишгоҳи илм ва технологияи Миссури (ИМА) Саиданвар Валиев усули нави технологияи мониторинги системаҳои интиқоли информатсия дар хавоавйморо ихтироъ кард, ки метавонад бехатарии ҳавопаймо ва самаранокии таъмирро дар саноати ҷаҳонии авиатсия ба таври назаррас баланд бардорад.
Технологияи пешқадам, ки “Таҳлили басомади сигналҳои интиқолшуда (ТБСИ)” ном дорад, дастоварди бузург дар соҳаи мониторинги хатҳои интиқоли додаҳои ҳавопаймо ва системаҳои ошкорсозии зангзанӣ мебошад. Ин усул бори аввал сигналҳои интиқолёфтаро барои муайян кардани ҷойи вайроншавӣ дар системаҳои симкаши ҳавопаймо бо муваффақият истифода мебарад.
Валиев дар мусоҳиба шарҳ дод:
«ТБСИ басомад ва амплитудаи сигналҳои интиқолёфтаро барои ошкор ва муайян кардани ҷойи вайроншавӣ дар хатҳои интиқоли информатсия дар ҳавопаймо истифода мебарад ва зарурати истифодаи схемаҳои иловагиро, ки усулҳои анъанавии рефлектометрӣ талаб мекунанд, бартараф месозад. Ин равиши пешсаф имкон медиҳад, ки системаҳои симкаши ҳавопаймо дар вақти воқеӣ бо дақиқии бесобиқа назорат карда шаванд».
Пешрафт дар соҳаи бехатарии ҳавопаймоӣ
Ин усули нав мушкилоти муҳимро дар таъмири ҳавопаймоҳо ҳал мекунад. Усулҳои анъанавии рефлектометрии вақтӣ ва басомадӣ барои таҳлили сигналҳои мунъакисшуда истифодаи схемаҳои иловагии мураккабро талаб мекунанд, ки онҳоро барои санҷиши системаҳои симкаши ҳавопаймоҳои муосир (бо дарозии беш аз 200 километр) душвор мегардонад.
Усули ТБСИ -и Валиев бо истифода аз табдилдиҳии зуди баръаксии Фурйе сигналҳои интиқолёфтаро таҳлил карда, посухи псевдовақтиро бо қуллаҳое тавлид мекунад, ки ба осебҳо дар хатҳои интиқол мувофиқат мекунанд. Ин дастоварди илмӣ ба дастаҳои муҳандисӣ имкон медиҳад, ки нуқтаҳои вайроншавиро дақиқ ва бе маҳдудиятҳои инфрасохтории усулҳои анъанавӣ муайян намоянд.
Дар доираи таҳқиқот хатҳои интиқоли додаҳо бо се навъи осеби сунъӣ санҷида шуданд: Кабели изолятсияаш кушода, Кабели ноқилаш кушода ва Кабели ноқилаш пурра кушода. Кабелҳои осебдида ба давоми 14 ҳафта бо истифода аз стандарти ASTM G85-A5 ба санҷишҳои суръатноки зангзанӣ дучор гардонида, шароити воқеии муҳити ҳавопайморо тақлид карданд.
Миқдоргирии дақиқи зангзанӣ
Яке аз натиҷаҳои муҳими таҳқиқоти Валиев ин аст, ки решаи квадратии масоҳат зери манҳании (МЗМ) қуллаҳои вайроншавӣ дар посухи ТБСИ мустақиман бо паҳнои паҳншавии зангзанӣ мутаносиб мебошад. Ин кашфиёт ба муҳандисони таъмир имкони ченкунии миқдориро медиҳад, ки қаблан дар протоколҳои тафтиши ҳавопаймо мавҷуд набуд.
«Пас аз ҳафтаи ҳафтум мо мушоҳида кардем, ки паҳншавии маводи зангзанӣ дар хатҳои интиқоли информатсия қатъ шуд. Усули ТБСИ-и мо тавонист ин равандро бо дақиқии ҳайратангез пайгирӣ кунад», – таъкид намуд Валиев.
Натиҷаҳо нишон доданд, ки қувваи сигналҳои мунъакисшуда аз тақрибан –30 дБ то –20 дБ дар диапазони басомадҳои 10 МГц то 2,6 ГГц афзоиш ёфт, ки маълумоти муҳимро дар бораи таъсири зангзанӣ ба интишори сигнал пешниҳод кард.
Эътирофи байналмилалӣ
Натиҷаҳои таҳқиқоти Валиев дар маҷаллаи муътабари байналмилалии «Measurement” нашр шудаанд, ки аҳамияти онро дар ҷомеаи илмӣ ва муҳандисии ҷаҳон таъкид менамояд. Ин кор бо ҳамкории олимони Департаменти муҳандисии механикӣ ва аэрокайҳонӣ ва инчунин Департаменти муҳандисии электротехника ва компютерии Донишгоҳи илм ва технологияи Миссури анҷом дода шудааст.
Таҳқиқот махсусан муҳим аст, зеро хароҷоти умумии таъмир, нигоҳдорӣ ва таҷдиди ҳавопаймоҳо дар соли 2023 тақрибан 94 миллиард долларро ташкил дод, ки аз он 20–30 фоиз ба бартарафсозии осебҳои зангзанӣ рост меояд. Истифодаи усули ДБИ имкон медиҳад, ки ин хароҷот ба таври назаррас коҳиш ёбад ва ҳамзамон сатҳи бехатарии парвоз афзоиш намояд.
Рушди ҳузури технологии Тоҷикистон
Ин дастовард ба афзоиши эътирофи муҳаққиқони тоҷик дар ҷомеаи илмии байналмилалӣ мусоидат намуда, бо сиёсати Тоҷикистон оид ба пешбурди навовариҳои технологӣ ва табдилдиҳии рақамӣ мувофиқат мекунад. Таҳқиқоти Валиев нишон медиҳад, ки олимони тоҷик метавонанд дар ҳалли мушкилоти ҷаҳонӣ дар бахшҳои калидӣ саҳми арзанда мегузоранд.
Инноватсияи ТБСИ на танҳо дастоварди шахсии муҳаққиқро ифода мекунад, балки қобилияти муҳаққиқони тоҷикро дар пешниҳоди ҳалли муосири ҷаҳонӣ, бахусус дар соҳаҳои марбут ба бехатарӣ, аз ҷумла авиатсия, тасдиқ менамояд.
Нигоҳ ба оянда
Бо мураккабтар шудани системаҳои ҳавопаймоӣ ва шадидтар гаштани талаботи бехатарӣ, усули ТБСИ метавонад ҳамчун роҳи умедбахш барои рушди стратегияҳои таъмири пешгӯишаванда истифода шавад. Имконияти назорати симкаши ҳавопаймо бидуни схемаҳои иловагӣ онро барои ҳавопаймоҳои пурра ҷамъшуда, ки дастрасӣ ба онҳо маҳдуд аст, хос арзишманд месозад.
Натиҷаҳо нишон медиҳанд, ки усули ТБСИ метавонад равиши саноати авиатсияро ба таъмир ва нигоҳдорӣ таъсири назаррас гузорад, хатари нокомиҳои фоҷиавиро пешгирӣ намуда, ҳамзамон хароҷоти амалиётиро коҳиш диҳад. Ин навоварӣ мақоми илми тоҷикро дар пешсафи технологияҳои байналмилалии бехатарии ҳавопаймоӣ устувортар менамояд.
Кори Валиев намунаи пайвастани таҳқиқоти илмии ҷиддӣ бо татбиқоти амалӣ мебошад, ки метавонад ҷони инсонҳоро наҷот диҳад ва сатҳи бехатарии нақлиёти ҷаҳониро боло барад. Бо густариши истифодаи ин технология дар соҳаи авиатсия интизор меравад, ки таъсири он ба ширкатҳои ҳавопаймоӣ, мусофирон ва экосистемаи ҷаҳонии авиатсия судманд хоҳад шуд.
Дар бораи муҳаққиқ
Саиданвар Валиев таҳсили худро дар соҳаи муҳандисии ҳавонавардӣ дар Русия оғоз намуда, баъдан дар Тоҷикистон дар лоиҳаҳои НБО «Роғун» кор кардааст. Имрӯз ӯ ҳамчун донишҷӯ дар Донишгоҳи илм ва технологияи Миссурӣ (ИМА) таҳсил мекунад ва тадқиқоти пешрафтаро дар самти мониторинг ва диагностикаи системаҳои ҳавопаймоӣ анҷом медиҳад.
Pressa.tj Бохабар аз гапи ҷаҳон бош!
Моро пайгири намоед Telegram, Facebook, Instagram, YouTube