Идомаи сухан дар бораи байъати дуюми Ақаба
Ба иродаи Худо мушрикони Қурайш дарак ёфтанд, ки дар Ақаба миёни Паёмбар (с) ва мусулмонони аҳли Мадина паймоне баста шудааст.
Шояд ҳикмат аз хабар ёфтанашон он буд, ки барои ҳиҷрати Паёмбар (с) ба Мадина сабабҳои зарурӣ муҳайё гардад. Зеро ба назар мерасад, ки баъди паҳн шудани ин хабар тазйиқи мушрикон нисбат ба Он ҳазрат (с) шиддат мегирад ва ҳатто ба куштани он кас иттифоқ мекунанд.
Сарфи назар аз ҳикматҳои нуҳуфтаи он, байъати дуюми Ақаба муқаддимаи нахустине буд барои ҳиҷрати Он ҳазрат (с) ба Мадинаи Мунаввара.
Ба саҳобагон барои ҳиҷрат ба Мадина иҷозат додани Паёмбар (с)
Ибни Саъд дар Табақоти худ аз Оиша (раз.) чунин нақл мекунанд: Вақте ба мусулмонон ҳафтод нафар мард ҳамроҳ шуданд, Паёмбар (с) хеле хурсанд шуданд. Зеро тавассути онҳо Худованд барояшон қувва ва қавмеро дода буда, ки онҳо аҳли разм ва имконият буданд. Акнун балову гирифторӣ бар сари мусулмонон сахттар шуд, зеро мушрикон фаҳмиданд, ки онҳо гурехта халос шуданӣ ҳастанд. Тазйиқу таъқиб болояшон шиддат гирифт ва ҳақорату дашноми то ин дам нашунидаашонро акнун мешуниданд. Ҳамин тавр саҳобагон аз ин вазъ ба Паёмбар (с) шикоят карданд ва барои ҳиҷрат кардан иҷозат пурсиданд. Он ҳазрат (с) дар ҷавоб гуфтанд: “Ман хабар дода шудам, ки ватани ҳиҷрати шумо Ясриб аст. Аз ин рӯ, ҳар кӣ хоҳад, ба он ҷо равад”.
Бо шунидани ин хабар мусулмонон ба омода шудан шурӯъ карданд ва бо иттифоқи ҳамдигар ба роҳ мебаромаданд. Вале ҳамаи ин ба таври пинҳонӣ сурат мегирафт. Нахустин шахсе, ки аз саҳобагон ба Мадина омад, Абусалама ибни Абдуласад буд. Баъди ӯ Омир ибни Рабиа ҳамроҳи ҳамсараш Лайло бинти Абиҳашама омаданд. Ин зан нахустин зане буд, ки ба Мадина ҳиҷрат кардааст. Баъд саҳобагон гурӯҳ гурӯҳ ба Мадина омада, ба ҳавлиҳои Ансориён ҳамчун меҳмон мефаромаданд. Ансориён ҳамаи муҳоҷиронро ҷой дода, онҳоро дастгирӣ ва ғамхорӣ мекарданд.
Ҳама саҳобагон ба истиснои Ҳазрати Умар (раз.) ба таври пинҳонӣ ҳиҷрат мекарданд. Ҳазрати Алӣ (раз.) нақл мекунанд, ки “Вақте Умар азми ҳиҷрат карданд, шамшерро ба миён, камонро ба китф ва найзаро ба даст гирифта сӯйи Каъба рафтанд. Онҷо мардуми зиёде нишаста буданд. Ҳазрат оромона ҳафт бор тавоф карданд сипас, ба назди Мақом омада, намоз хонданд. Баъд истода гуфтанд: Худо хоратон кунад. Ҳар касе хоҳад, ки модараш бачамурда, ё фарзандаш ятим шавад ва ё занаш бева монад, аз пайи ман пушти ин водӣ гузарад”.
Ҳазрати Алӣ (раз.) мегӯянд, ки “ягон нафар аз пайашон набаромад. Ба истиснои чанд бечора, ки ба маслиҳату иршоди он кас ниёз доштанд. Баъд роҳи худро давом доданд”.
Ҳамин тавр мусулмонон як як ба Мадина ҳиҷрат намуданд ва ниҳоят дар Макка ба ҷуз Паёмбар (с), Абубакр, Алӣ ва боз чанд нафаре, ки зери боздошт қарор дошт ва ё умуман, баромада наметавонист, дигар касе намонд.
Замоне, ки мусулмонон дар Макка буданд, бо азобу шиканҷа ва анвои истеҳзову масхара имтиҳон мешуданд. Акнун вақте ба ҳиҷрат иҷозат шуданд, бо тарки хонумон ва молу сарват мавриди санҷиш қарор гирифта буданд. Вале дар муқобили ҳар ду ҳам мухлис ба Худо ва вафодор ба дин будани худро нишон медоданд. Чунки вақте Паёмбар (с) онҳоро ба ҳиҷрат ишора карданд, ҳама аз баҳри хонаву дар, молу сарват гузашта, баромаданд.
Азбаски онҳо ба таври пинҳонӣ дур аз чашми мардум ба роҳ мебаромаданд, имкони гирифтани молу колое надоштанд. Бинобар ин, ба хотири он ки динашонро аз мушрикони Макка наҷот диҳанд, дороиҳои худро барои онҳо гузошта мерафтанд. Бар ивази ин талафоташон онҳо дар Мадина бародаронеро ёфтанд, ки дар интизорашон буданд, ба онҳо ҷой дода, онҳоро дастгирӣ мекарданд.
Ин аст намунаи дурусти шахси мусулмоне, ки ба Худо холисона имон овардааст, ба хотири солим мондани динаш омодааст, ки аз баҳри ватану молу сарваташ ҳам гузарад.
Вазъи саҳобагон дар Макка чунин буд. Аммо аҳли Мадина, ки барои муҳоҷирон ҷой дода, онҳоро ҳаматарафа дастгирӣ мекарданд, дар кори бародарии исломӣ ва дӯст доштан баҳри Худо намунаи беҳтаринро нишон доданд.
Аз касе пӯшида нест, ки бародарии имонӣ назди Худо аз бародарии ҷонӣ дида қавитар аст. Бинобар ин, мерос дар оғози Ислом бар асоси пайванди динӣ ва бародариву ҳиҷрат буд. Ҳукми мерос бар асоси пайванди қаробат танҳо баъд аз он, ки Ислом дар Мадина такомул ёфту мусулмонон соҳиби ватани қавӣ ва мустаҳкам шуданд, ҷорӣ гардид.
Худованд дар ин бобат чунин мефармояд:
“ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَهاجَرُوا وَجاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا، أُولئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ، وَالَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يُهاجِرُوا، ما لَكُمْ مِنْ وَلايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتَّى يُهاجِرُوا ]” الأنفال [72 /
(Бешак, касоне, ки имон оварда, ҳиҷрат карда, бо молу ҷонашон дар роҳи Худо ҷиҳод намудаанд, ва касоне, ки ба онҳо ҷой дода, ёрӣ кардаанд, албатта, онҳо ба ҳамдигар дӯстанд. Ва касоне, ки имон овардаву вале ҳиҷрат накардаанд, то ҳиҷрат накунанд, ёрӣ кардан ба онҳо бар шумо воҷиб нест).
Баъдан, аз ҷорӣ шудани ҳукми ҳиҷрат ду чиз гирифта мешавад. Якум: Воҷиб будани ҳиҷрат аз дорулҳарб ба дорулислом. Имом Қуртубӣ дар ин бора аз Ибни Арабӣ чунин овардаанд: “Ин ҳиҷрат дар замони Паёмбар (с) фарз буд ва он то рӯзи Қиёмат чунин боқӣ мемонад. Чизе, ки бо фатҳ шудани Макка қатъ гардид, ин аст, ки дигар назди Паёмбар рафтан зарур нест. Зеро агар шахси мусулмон дар дорулҳарб боқӣ монад, гунаҳкор мешавад”.
Ҳар маконе, ки дар он шахси мусулмон имконияти иҷро кардани маросимҳои исломӣ мисли намоз, рӯза, намози ҷамоат, азон барин аҳкоми амалиро надорад, ба дорулҳарб мисол мешавад.
Аз ҷумлаи далелҳо ба ин ояти каримаи зерин мебошад:
“إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ قالُوا فِيمَ كُنْتُمْ؟ قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ، قالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِيها، فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَساءَتْ مَصِيراً، إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَالنِّساءِ وَالْوِلْدانِ، لا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا] ” النساء / 97، 98[
(Бешак, касонеро, ки фариштагон мемиронанд, ҳол он ки онҳо бар ҷонашон ситам кардаанд, мегӯянд: “Дар кадом ҳолат қарор доштед?” Онҳо мегӯянд: “Мо дар замин нотавону бечора будем.” Мегӯянд: “Оё сарзаминҳои Аллоҳ (ҷ) паҳновар набуд, ки ба якеи он хориҷ шавед”. Пас маскани ин гурӯҳ дӯзах аст ва он ҷои бозгашти ниҳоят бад аст. 98) ба ҷуз бандагони боимони нотавони маъзур аз мардон ва занон ва кӯдакон, ки чорае намеёбанд ва роҳе надоранд).
Дуюм: Воҷиб будани дастгирии байниҳамдигарии мусулмон, новобаста аз дигаргун будани диёру ватанашон, модоме ки ба ин кор имкон ҳаст.
Олимону донишмандон иттифоқ кардаанд, ки мусулмонон агар қудрат дошта бошанд, бояд мусулмонони дармонда, асир ва мазлумро дар куҷое набошанд, наҷот диҳанд. Агар бо вуҷуди имкон доштан чунин накунанд, гунаҳкори сахт мешаванд.
Абубакр ибни Арабӣ дар ин бобат чунин мегӯянд: “Агар миёни мусулмонон асир ва ё дармондае бошад, ҳаққи дӯстиву бародарӣ бо онҳо қоим буда, дастгирии моддии онҳо воҷиб мебошад. Агар барои наҷоти онҳо имкони кофӣ дошта бошем, бояд дарҳол ба он талош кунем ва ё то охирин дирҳаме, ки дорем, баҳри раҳоии онҳо сарф намоем”.
Чуноне ки дӯстии байниҳамдигарии мусулмонон воҷиб аст, бояд ин дӯстдорӣ танҳо дар доираи худи мусулмонон боқӣ монад ва набояд чизе аз он дӯстдориву дастгирии ҳамдигарӣ ва бародарӣ миёни онҳо ва дигарон барқарор гардад. Дар ин бора ояти каримаи зерин ба сароҳат баён мекунад:
“وَالَّذِينَ كَفَرُوا بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ، إِلَّا تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الْأَرْضِ وَفَسادٌ كَبِيرٌ» (الأنفال / 73)
(Ва кофирон бо ҳамигар дӯстанд. Агар шумо чунин накунед, дар рӯйи замин фитна ва харобии бузурге мешавад).
Ибни Арабӣ дар тафсири ин оят чунин мегӯянд: Худованд дӯстии байниҳамдигарии кофирон ва мусулмононро қатъ намуда, онро танҳо миёни худи мусулмонон қарор дод. Кофирон низ байни худ тибқи дину эътиқодашон дӯстӣ мекунанд.
Шубҳае нест, ки амалӣ намудани чунин таълимоти илоҳӣ барои нусрат ёфтану пирӯз шудани мусулмонон дар ҳар давру замон заминаи асосӣ мебошад. Чуноне ки онро нодида гирифтан ва ба акси он амал кардан ба заъфу парокандагӣ оварда мерасонад ва боиси он мешавад, ки душман аз ҳар тараф бар онҳо дарафтад.