Нигарониҳо дар саросари Ховари Миёна ва шимоли Африқо дар ҳоли афзоиш аст. Раванди болоравии қимати гандум, ки пас аз таҳоҷуми низомии Русия ба Укроин, заминаи боло рафтани қимати нонро фароҳам кардааст заминаи дигаре барои шӯришҳои шаҳриву эътирозҳо ва тазоҳуроти хиёбониро алайҳи режимҳои ҳоким фароҳам кардааст.
Дар ҳоле, ки ба ҳисоби миёна як чаҳоруми режими ғизоии аврупоиҳо шомили нон аст, дар Ховари Миёна ва шимоли Африқо нон ва ғаллаҳо ниме аз режими ғизоии мардумро ташкил медиҳад ва бо оғози раванди гаронии гандум таъмини он душвортар шудааст.
Қимати ҷаҳонии гандум дар як соли гузашта беш аз 50 дарсад афзоиш ёфтааст. Як сол пеш ва дар ҷараёни доду ситадҳои чаҳоруми май ҳар килограмми гандум дар бозори ҷаҳонӣ ба қимати 25 сенти евро муомила мешуд, ин нархи имрӯз (6 майи 2022) 39 сенти евро аст.
Баҳои ҷаҳонии ҳар килограмми гандум як рӯз пеш аз оғози таҳоҷуми низомии Русия ба Укроин ва таҳти таъсири вуқӯъи хушксолӣ дар бархе кишварҳои тавлидкунандаи умда, аз ҷумла Амрико ба 28 сенти евро расида буд. Аммо бо оғози ҷанг ва дар фосилаи 24 феврал то 5 май, яъне тайи 71 рӯз, қимати ҷаҳонии гандум 39 дарсад афзоиш ёфтааст. Ба ин тартиб қимати гандум рекорди таърихии аввали феврали соли 2008-ро низ пушти сар гузошт.
Русия пас аз Иттиҳодияи Аврупо, Чин ва Ҳинд ва болотар аз Иёлоти муттаҳида, чаҳорумин тавлидкунандаи гандум дар ҷаҳон аст ва Укроин низ аз ин назар поинтар аз Австралия ва болотар аз Покистон, Канада ва Аргентина дар ҷойгоҳи ҳафтум қарор дорад. Аммо дар бозори ҷаҳонии гандум, Русия бузургтарин содиркунанда маҳсуб мешавад ва ин кишвар ба ҳамроҳи Укроин каму беш аз 25 дарсад ё як чаҳоруми гандуми содиршуда ба бозори ҷаҳонии гандумро таъмин мекарданд.
Наздик ба ниме аз воридоти гандуми Тунис аз Укроин буд ва дар пайи таҳоҷуми низомии Русия сатҳи умумии қиматҳо дар ин кишвар ба болотарин сатҳ дар 14 соли гузашта расидааст. Яман, ки худ аз соли 2014 даргири ҷанги вайронгар аст, тақрибан тамоми гандуми масрафии худро ворид мекунад, ки беш аз як севуми он аз Русия ва Укроин таъмин мешуд.
Лубнон, кишваре, ки дар буҳрони иқтисодӣ ва таварруми бесобиқа гирифтор аст, маъмулан беш аз ниме аз гандуми мавриди ниёзи худро аз Укроин ворид мекард ва ба ҳамин далел, мутобиқи эъломи вазорати иқтисод ва тиҷорати Лубнон, захираи стротожии ин кишвар танҳо то якуним моҳи оянда посухгӯи тақозоии умумӣ хоҳад буд.
Миср ҳам, ки бузургтарин воридкунандаи гандум дар ҷаҳон аст. Туркия ва Марокаш низ тайи солҳои ахир дар миёни 10 воридкунандаи умдаи гандум қарор доштаанд. Дар Эрон низ давлат қимати ордро афзоиш додааст.
Дар гузашта, афзоиши қимати нон котолизаторе барои тағйироти сиёсӣ дар Ховари Миёна ва шимоли Африқо будааст. Дар соли 1977, пас аз анҷоми ислоҳоти иқтисодӣ дар Миср, ки мунҷар ба коҳиши ёронаҳои давлатӣ ва афзоиши қимати нон шуд, тазоҳуроти хушунатомезе дар саросари кишвар баргузор шуд, ки мунҷар ба кушта шудани ҳадди ақал 70 нафар шуд. Миср дар соли 2007 низ саҳнаи тазоҳуроти хиёбонӣ алайҳи афзоиши қимати маводи ғизоӣ буд, ки дар ҷараёни он бархе мутаарризон нон ба даст гирифта буданд. Дар соли 2011 ва дар ҷараёни руйдодҳои “баҳори арабӣ”, шиори маҳбуб дар тазоҳуроте, ки дар ниҳоят мунҷар ба суқути ҳукумати низомии Ҳуснӣ Муборак шуд, “нон, озодӣ ва адолати иҷтимоӣ” буд.
Баррасиҳои суратгирифта нишон медиҳад, ки пеш аз вуқӯъи эътирозҳое, ки “Баҳори арабӣ” унвон гирифт, афзоиши қимати маводи ғизоӣ ва ба вижа нон, ки таҳти таъсири хушксолӣ рух дода буд, дар ноумедии мардум аз раҳбарони иқтидоргарои кишварҳое ҳамчун Тунис, Либия ва Сурия муассир будааст.
Мардуми Урдун низ дар соли 2012 ва пас аз он ки афзоиши қимати сӯхт, ки заминаи боло рафтани қимати маводи ғизоиро эҷод кард, нон ба даст дар тазоҳуроти хиёбонӣ ширкат карданд.
Ҳатто дар соли 2019 низ, Умар Ал-Башшор, раисҷумҳури Судон пас аз вуқӯъи эътирозҳои густурда дар пайи се баробар шудани қимати нон, аз қудрат канор рафт. Албатта дар Эрон низ афзоиши қимати сӯхт ва маводи ғизоӣ омили эҷоди эътирозҳои шаҳрии густурда ва хунине шуда, ки охирини онҳо дар ноябри 2019 рух дод вале ба таври мушаххаси Теҳрон дар соли 1942 саҳнаи вуқӯъи эътироз ба камбуди нон буда, ки мунҷар ба ҳамлаи мардум ба сохтмони Маҷлис шуд.
Албатта маъмулан ҳукуматҳои иқтидоргарои минтақаи Ховари Миёна ва шимоли Африқо саъй кардаанд то бо додани ёрона (субсидия), монеъ аз афзоиши қимати нон ба унвони омили билқувваи эътирозҳои умумӣ шаванд. Бар ҳамин асос низ давлати Эрон билофосила пас аз афзоиши 5 то 10 баробари қимати орд, ба мардум ваъда дода, ки бо додани ёронаи нақди бештар монеъ аз интиқоли ҳазинаи афзоиши қимати нон ба дӯши мардум хоҳад шуд.
Давлатҳои Миср ва Лубнон низ ҳамчун давлати Эрон то кунун талош кардаанд то бо додани ёронаи сангин монеъ аз ҷаҳиши қимати нон шаванд вале Абдулфаттоҳ Сисӣ, раисҷумҳури Миср, пеш аз вуқӯъи гирониҳои ахир дар бозори ҷаҳонӣ эълом кард: Давлати ман наметавонад 20 қурси нонро ба қимати як сигор таҳия кунад.” Амин Салом, вазири иқтисод ва тиҷорати Лубнон низ ахиран ҳушдор дод, ки дар сурати идомаи раванди болоравии қиматҳо банки марказии Лубнон тавони таъмини ёронаи нонро нахоҳад дошт.
Эътирофи сареҳи давлатҳои минтақа ба бори сангини ёронаи нон бар дӯши давлатҳо, ки бо тағйири сареъи қиматҳои нисбӣ дар иқтисодҳои таваррумзадаи минтақа, мантиқ ва тавҷеҳи худро аз даст медиҳад. Аммо ҷанг низ мунҷар ба ноамнии ғизоии бештар мешавад ва ноамнии ғизоӣ ҳам эҳтимоли нооромӣ ва хушунатро афзоиш медиҳад.
Бо ин ҳол, бархе таҳлилгарони масоили сиёсӣ мӯътақиданд, ки ҳукуматҳои иқтидоргароии Ховари Миёна ва шимоли Африқо тайи солҳои ахир бо тақвияти контролҳои худ бар таҳаррукоти иҷтимоии мунтақидон ва ҳазфи аҳзоби мухолиф ва низ афзоиши маҳдудиятҳои иртиботӣ ва тавони саркӯб, осебпазирии системи сиёсии худро дар муқобили эътирозҳои мардуми беш аз гузашта афзоиш додаанд. Вале мунтақидони ин рӯйкарди таъкид доранд, ки тӯлонитар шудани ҷанги Укроин метавонад муҳаррики ҷиддӣ барои шаклгирии шӯриш, эътироз ва тазоҳуроти бесобиқа дар минтақа бошад.