English 
ИБНИ РУШД
Абул-Валқид Муҳаммад ибни Аҳмад, тарзи лотинишудаи номаш Аверроэс соли 1126 дар шаҳри Куртубаи Андалус дар ҳоли ҳозир кишвари Испания ба дунёи ҳастӣ чашм кушоду санаи 10-уми декабри соли 1198 дар Марокаш роҳ сӯйи уқбои боқӣ пайваст, ӯро дар Кордоба дафн карданд. Ибни Рушд файласуфи араб-мусулмон, намояндаи перипатетизми арабӣ, олим ва табиб, инчунин ҳуқуқшиноси барҷастаи даврони худ буд. Вай дар хонаводаи қозиёни арсаи Кадиф мутаваллид шуд ва ҳанӯз аз даврони хурдсолӣ илоҳиёт, ҳуқуқ ва адабиёти араб, баъдтар — тиб ва фалсафаи қадимаро омӯхтааст. Нахустин омӯзишҳои Ибни Рушд, дар заминаи фиқҳи моликӣ аст. Ӯ назди падараш “Ал-муваттаъ”-и Моликро омӯхт. Дар ҷавонӣ бо кӯмаки нахустин фармонравои муваҳҳидон, Абдулмӯъмин Алӣ, муддате ба ситорашиносӣ ҳам пардохт.
Бо тавсияи Ибни Туфайл дар соли 1169, халифаи Алмоҳад Аб ‘Я’қӯб Юсуф ба Ибни Рушд супориш дод, ки дар бораи як қатор асарҳои Арасту шарҳҳо пешниҳод кунад, худи ҳамон сол ӯ ба вазифаи қозӣ дар шаҳри Севиля таъин шуд. Севиля пойтахти ҷомеаи мустақили Андалусия дар ҷануби Испания аст. Дар ҳамон давра ин шаҳр Ишбилия ном дошт.
Қозӣ як судяи расмии мусулмоне мебошад, ки аз ҷониби ҳоким таъин карда шудааст ва адолатро дар асоси шариат амалӣ мекунад. Тибқи мақом, қозӣ аз имоми масҷид болотар аст ва раиси мусулмонони шаҳр ё минтақа аст. Баъдтар, мавқеи қозӣ дар хонадони Осиёи Миёна, дар империяи Усмонӣ вуҷуд дошт. Ғайр аз он, вазифаҳое, ки ӯ иҷро мекард, гуногун буданд. Унвони баланди қозигӣ, чун қоида, метавонист ба шахси донишманд, ки тамоми қонунҳои давлатро медонад, дода шавад. Қозӣ ҳамеша бояд мувофиқи қоидаҳои муқарраркардаи Қуръон роҳнамоӣ кунад.
Пас аз ду сол, Ибни Рушд ба Кордоба баргашт ва дар он ҷо мақоми Қозии олиро ба ӯҳда гирифт. Сипас, бо даъвати ҳамон халифа ба Марракеш расид ва дар он ҷо ба ҷои Ибни Туфайл, ки дар он вақт бисёр пир шуда буд, пизишки дарбор таъин шуд. Писари халифа Я’қуб , ки соли 1184 ҳамчун меросбар ҷойгузини падари худ гардида буд, бо Ибни Рушд хеле нафарони наздик буданд. Андаке қабл аз маргаш Ибни Рушд аз халифа тарафдорӣ накард ва тибқи баъзе гузоришҳо дар маърази табъид қарор гирифт, яъне бадарға шуд. Аммо ба зудӣ ба дарбор баргардонида шуд.
Заҳамоту осори Ибни Рушд ба тафсирҳо ва асарҳои аслӣ тақсим карда шудаанд. Вай тақрибан дар бораи тамоми асарҳои Арасту (ба истиснои «Сиёсат», ки барои ӯ дастнорас буд), инчунин дар бораи асарҳои мутафаккирони қадимӣ ва перипатетикаи арабӣ шарҳҳо навиштааст. Тафсири асарҳои Аристотелӣ дар қиболи изҳори назарҳои кӯчак, миёна ва бузург сурат гирифтааст, ки дар байни онҳо тафсирҳо дар бораи китобҳои Метафизика ва Дар бораи рӯҳ (ҷон) вуҷуд доранд. Самари ҳайратангези меҳнатдӯстиаш таҳқиқоти илмии гуногунҷанба иншоҳои сершумор оид ба илмҳои табиӣ, ҳуқуқшиносӣ, тиб, филология ва фалсафа мебошанд. Ибни Рушд дар бораи асарҳои Арасту, дар бораи Давлати Афлотун 38 шарҳ навиштааст.
Муҳимтарини асарҳои мустақили Ибни Рушд бо номи «Радди раддия» мебошад, дар посух ба «Тафтиши файласуфон» ал-Ғазалӣ ва фалсафаҳои назариявӣ ва фалсафӣ, «Мулоҳиза дар бораи иртибот байни дин ва фалсафа» (бо «иловаҳо» дар бораи дониши илоҳӣ) ва «китоб оид ба кашфи роҳҳои далелҳои иттиҳодияи догма» навишта шудаанд.
Ибни Рушд бо ба иштирок гузоштани кулли системаи перепантизми шарқӣ, аз як арастуии дурусттару мӯтабартар дифоъ кард, (ба вижа пок кардани он аз нохолисиҳои мафҳуми консепсияи неоплантоникӣ) Аммо ӯ таълимоти ақливу зеҳнии ягонаи инсонро ҳамчун аристотелӣ таҳия намуд.
Ибни Рушд ба тафаккури фалсафии Аврупои асрҳои миёна таъсири бузург дошт ва дар он ҷо ҳамчун тафсиргари бузург, файласуфи аслӣ (муаллифи назарияи ҳақиқат ва дугонаи монопсихизм) машҳур шуд. Яке аз дастовардҳои муҳимми Ибни Рушд кӯшиши вай барои нишон додани ҳамоҳангӣ миёни ҷаҳонбинии динӣ ва фалсафӣ, ва ба дигар сухан, оштӣ миёни ақл ва имон аст. Вай дар навиштаҳои муҳимме, ки ба риштаи таҳрир даровардааст, ба пайванд миёни ақлу имон ва дину фалсафа пардохтааст.
Ибни Рушд дар таърих ҳамчун муфассири бузург ном гузоштааст, сарфи назар аз он, ки таълимоти ӯ дар бораи ҳақиқат, сулҳ ва оқилӣ аз мадди назари Арастуӣ фаротар рафтаанд.
Навиштори пуртаъсири такондиҳандаи зеҳни инсонӣ, ки бар қалами Ибни Рушди файласуф тааллуқ доранд.
«Бидуни ҳаракат фаҳмидани вақт ғайриимкон аст.»
***
“Зуҳури рӯҳ амре нисбӣ аст”
***
“Худованд шакл буда наметавонад, зеро шакл материяро талаб мекунад.»
***
«Тибқи ақидаи файласуфон, ҷисм аз шакл ва » ҳаюло «иборат аст.»
***
«Агар ақл имкон надошта бошад, ки ин ё он муқаррароти мухолифро баён кунад, пас бигзор онро ба андешаи умум қабул кунад.»
Соима Саидӣ